Adaptogeny – to substancje pochodzenia naturalnego o szerokim spektrum działania, pozwalające przywrócić równowagę i lepiej przystosować się organizmowi do zmiennych warunków otoczenia. Rośliny zaliczane do adaptogenów wpływają na wiele funkcji w ciele, między innymi na autonomiczny układ nerwowy, układ hormonalny oraz ciśnienie krwi, bez negatywnych skutków ubocznych i działania toksycznego. [1]
„Naukowcy odkryli, że wpływ adaptogenów na organizm wynika z pobudzania niespecyficznych reakcji organizmu poprzez oś podwzórze-przysadka-nadnercza. Bez dodatkowych wpływów zewnętrznych poziom hormonów produkowanych w obrębie tej osi utrzymywałby się na stałym poziomie – a więc w stanie homeostrazy.” [2].
Jest wiele roślin o właściwościach adaptogennych, więc szerzej opiszę jedynie kilka z nich:
Aloes.
Miąższ tej rośliny – to prawdziwa skarbnica substancji odżywczych i składników aktywnych, które przez swoją różnorodność dostosowują się do potrzeb danego organizmu. W efekcie spożywając tę roślinę bierzemy z niej to, czego potrzebujemy. Systematyczne picie miąższu aloesowego pozwala uregulować pracę organizmu i przywrócić jego równowagę. W efekcie jesteśmy mniej podatni na zagrożenia cywilizacyjne, jak: alergie, uszkodzenia jelit, brak odporności. Właściwości aloesu zostały opisane w artykule: "Aloes - roślina nieśmiertelności".
Ashwagandha (witania ospała).
Najważniejszym dobrodziejstwem tej rośliny jest właściwość zapobiegania powstawaniu patologicznych zmian w komórkach. Ma działanie ochronne przed chorobą wrzodową żołądka. Ponadto zwiększa wytrzymałość i wydolność organizmu. Wspiera spowolnienie rozwoju chorób Parkinsona i Alzheimera wpływając na wzrost dendrytów (komórek nerwowych). Korzystnie wpływa na pamięć i koncentrację. Ma działanie antydepresyjne. Chroni wątrobę. Pomaga w odtruwaniu organizmu. [2] Ashwagandha pozytywnie oddziałuje na system odpornościowy organizmu. Jest w stanie chronić aktywność białych ciałek poddawanych działaniu substancji chemicznych, które zwykle hamują ich reakcje. Redukuje efekty uboczne radio- i chemioterapii. Ma bezpośredni wpływ na ograniczenie wzrostu komórek rakowych, równocześnie zwiększając ich podatność na leczenie radiologiczne. Korzystnie wpływa na układ nerwowy. Ma działanie wyciszające i przeciwlękowe. Ułatwia zaśnięcie. [3]
Cytryniec chiński.
Nazwa nie jest przypadkowa. Owoc przypomina w smaku cytrynę. Zawiera dużo witaminy C i ma silne właściwości antyoksydacyjne. Reguluje gospodarkę hormonalną (jest zaliczany do grupy fitoestrogenów – hormonów roślinnych). Owoc cytryńca ma działanie ochronne dla komórek wątroby i może wesprzeć leczenie wirusowego zapalenia tego organu. Ma też funkcje odtruwające organizm. Obniża ryzyko choroby wieńcowej. Korzystnie wpływa na pamięć i koncentrację. Zmniejsza insulinoopornosć (otyłość, cukrzyca, miażdżyca). Ma właściwości wyciszające stany zapalne tarczycy (choroba Hashimoto). [2]
Imbir.
Jest zaliczany do najsilniejszych środków leczniczych w medycynie ajurwedyjskiej, stosowany także w medycynie św. Hildegardy. [4] Kojarzymy go ze zbawiennym wpływem na układ pokarmowy. Zawiera substancję, która działa na trzech etapach pracy układu pokarmowego: trawienia, absorbcji, wydalania. Poza wspomaganiem trawienia, imbir łagodzi objawy nudności (także objawy związane z przyjmowaniem chemioterapii i chorobą lokomocyjną). Działa korzystnie przy nadkwaśności żołądka ze względu na swój zasadowy charakter. Ma właściwości antyseptyczne (przydatne np. przy infekcjach gardła). Działa korzystnie na poziom cholesterolu. Poprawia cyrkulację krwi i zmniejsza jej lepkość. Wzmacnia odporność. [3].
Jeżówka wąskolistna (echinacea angustifolia).
Posiada właściwości przeciwzapalne, przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne. W medycynie ludowej stosowana była do leczenia bóli reumatycznych i bóli głowy. Zwalcza wolne rodniki. Wspiera regenerację uszkodzonego naskórka, łagodzi problemy z opryszczką, trądzikiem, egzemą i atopowym zapaleniem skóry. Ze względu na te właściwości jest wykorzystywana w kosmetyce. [2] Ma korzystny wpływ na regenerację naczyń krwionośnych i tkanki łącznej. Przyspiesza również leczenie ran i gojenie blizn. [5] Ekstrakt z jeżówki może zwiększać produkcję substancji chemicznych stymulujących układ odpornościowy, w tym tych frakcji białych krwinek, które odgrywają istotną rolę w identyfikowaniu i eliminowaniu potencjalnie szkodliwych zarazków i komórek nowotworowych. [3]
Lukrecja (korzeń).
Korzeń lukrecji pomaga w chorobach układu oddechowego (działanie wykrztuśne). Łagodzi stany zapalne w układzie pokarmowym (przyspiesza gojenie wrzodów, korzystnie wpływając na regenerację błony śluzowej). Ponadto stymuluje trzustkę do pracy i chroni wątrobę. Właściwości przeciwzapalne, rozświetlające i regenerujące lukrecji są wykorzystywane w kosmetologii. [2] Ma działanie przeciwbakteryjne, przeciwpasożytnicze i przeciwwirusowe. Stymuluje produkcję białych krwinek (szczególnie w połączeniu z jeżówką). Łagodzi objawy menopauzy. Dostarcza wielu składników, które mogą być wykorzystane przez organizm jako substytut hormonów wytwarzanych przez nadnercza, co może pomóc w regeneracji tego gruczołu. [5]
Miłorząb japoński (ginkgo biloba).
Głównie jest znany ze swojego dobroczynnego oddziaływania na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, poprzez wspomaganie prawidłowej cyrkulacji krwi. Redukuje przepuszczalność naczyń krwionośnych, zmniejszając lepkość krwi, ograniczając tym samym powstawanie zakrzepów i hamując proces miażdżycowy. W jego składzie znajdują się między innymi: witaminy C i E, selen, karoten. Miłorząb wspiera oczyszczanie organizmu z toksyn. Spowalnia proces starzenia. Korzystnie wpływa na skórę, poprawiając jej elastyczność, wygładzając zmarszczki. Duża ilość flawonoidów korzystnie wpływa na proces antyoksydacyjny. Łagodzi stany zapalne i wspiera odporność. [2].
Ma właściwości ochronne błon komórkowych, tkanek, osłon komórek nerwowych i neutralizowania wolnych rodników. Wspiera dystrybucję krwi do mózgu zwiększając możliwości użytkowania tlenu przez ten organ. Tym samym ma pozytywny wpływ na spowolnienie procesu demencji i rozwoju choroby Alzheimera. Ma także korzystny wpływ na dolegliwości związane z niedokrwieniem nóg, oziębłość seksualną, astmę, dolegliwości przedmiesiączkowe, stany lękowe. [3]
Ostropest plamisty.
Przede wszystkim znany jest z dobroczynnego odziaływania na wątrobę. Ma właściwości żółciopędne, ochronne, przeciwzapalne, regeneracyjne i odtruwające ten organ. Wspiera odbudowę i przywrócenie prawidłowych funkcji wątroby po wirusowym zapaleniu tejże, a także zatruciu alkoholowym, chemicznym, farmakologicznym, czy od trucizny (grzyby). Normalizuje metabolizm tłuszczy. Obniża poziom złego cholesterolu spowalniając rozwój arteriosklerozy. [3] Wspiera również działanie układu odporności i ma silne działanie antyoksydacyjne. Regeneruje i odżywia skórę. [2]
Rokitnik.
Zwany „Złotem Syberii” zawiera ponad 190 substancji czynnych, w tym kwasy omega-3 i -6, makroelementy takie jak: sód, magnez, siarkę, mangan, miedź oraz witaminy: A, E, K, witaminy grupy B, PP. Jest skarbnicą witaminy C. Zawartość tej witaminy w 100 gramach owocu może dochodzić nawet do poziomu 2500 mg [6]. Przetwarzanie termiczne rokitnika nie powoduje utraty zawartości witaminy C. Do najpopularniejszych przetworów należą soki, dżemy i oleje. Ze względu na dużą zawartość witaminy C, rokitnik ma działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, wzmacnia odporność oraz, ze względu na wysoką zawartość antyoksydantów, świetnie sprawdza się w profilaktyce przeciwnowotworowej i regeneruje przemęczony organizm. Łagodzi stany zapalne. Olej z rokitnika doskonale wpływa na wygląd skóry. Ma działanie ochronne, regenerujące i przeciwstarzeniowe. Łagodzi podrażnienia i oparzenia. Zażywany wewnętrznie olej rokitnikowy wykazuje działanie wspierające pracę wątroby oraz ograniczające rozwój bakterii Escherichia coli.
Różeniec górski.
Reguluje poziom endorfin. Redukuje zmęczenie. Korzystnie wpływa na pracę mózgu (w tym mgłę mózgową). Wspiera pamięć i koncentrację. Poprawia nastrój. Wspiera leczenie depresji. Uodparnia na stres i jego niekorzystne efekty. Zapobiega zaburzeniom snu. Równocześnie może stanowić alternatywę dla kawy ze względu na właściwości pobudzające i dodające energii. Ma działanie antyoksydacyjne i odtruwające. Wzmacnia odporność. [2]
Szałwia.
Łacińska nazwa „saliva” oznacza „zdrowy”. Odgrywa jedną z najistotniejszych ról w medycynie naturalnej, w tym w medycynie św. Hildegardy. „Według świętej z Bingen usuwa ona przyczyny chorób (…). Szałwia reguluje cała gospodarkę sokową, bowiem dba o boni humores we krwi, w limfie i w gruczołach wydzielania wewnętrznego. Słowo humores odnosi się u Hildegardy do gruczołów wydzielania wewnętrznego, w których powstają soki”. [4]. Św. Hildegarda rozróżnia 3 „soki” wywołujące dysfunkcje organizmu:
- złe soki wywołane błędami dietetycznymi,
- szkodliwe soki wywołane zaburzeniami hormonalnymi (np. wyrzut histaminy do krwi w czasie ataku alergii, przy stanach zapalnych lub ataku wirusa).
- soki tworzone przez toksyny powstałe na skutek złej przemiany materii lub wywołane chorobami zakaźnymi.
Szałwia neutralizuje i usuwa z organizmu wszystkie wskazane wyżej rodzaje „soków”. Zwalcza pasożyty jelitowe. Jest pomocna przy dolegliwościach migrenowych, reumatycznych, nerwobólach, krwawieniu i uszkodzeniach skóry.
Ze względu na silne działanie antyseptyczne, szałwia lekarska jest wykorzystywana do płukanek w przypadku anginy i zapalenia gardła. Szałwia czerwona (chińska) jest zalecana w profilaktyce i leczeniu chorób układu naczyniowo-sercowego. Ponadto łagodzi objawy wrzodów żołądka i choroby refluksowej. Ma działanie wyciszające. Wspomaga pracę nerek i wątroby.
Kiedy szałwia jest stosowana razem z żeń-szeniem, znacznie wzrasta efekt działania obu roślin.
Żeń-szeń.
Nazywany jest również korzeniem życia. Głównie kojarzony jest z witalnością i potencją. Badania potwierdziły, iż jego właściwości są o wiele rozleglejsze. Chroni przed osteoporozą. Reguluje metabolizm, równoważąc poziom tłuszczów i cukru we krwi. Korzystnie wpływa na układ krążenia. Łagodzi skutki stresu. Ma działanie odtruwające. Jest wielce pomocny w profilaktyce przeciwnowotworowej i przeciwmiażdżycowej. W połączeniu z miłorzębem japońskim korzystnie wpływa na pamięć i koncentrację. [2] Wspiera prawidłowe funkcjonowanie gruczołów dokrewnych (w szczególności przysadki i nadnerczy) oraz narządów płciowych. Ma zatem korzystny wpływ na regulowanie gospodarki hormonalnej. Ponadto pobudza komórki nerwowe mózgu, zwiększając aktywność umysłową i łagodząc objawy schorzeń o naturze psychosomatycznej. [3]
Źródła:
[1] Valerie Ann Worwood „Vademecum olejków eterycznych i aromaterapii”, Białystok 2010
[2] „Adaptogeny niezwykłe substancje lecznicze”, Wydawnictwo JOT, 01/2023
[3] The Chopra Center Herbal Handbook, Forty Natural Prescriptions for Perfect Health”, Dawid Simon, Deepak Chopra, Three Rivers Press, New York, 2000 rok.
[4] „Żywność, która leczy. Terapia żywieniowa Hildegardy z Bingen” dr Wighard Strehlow, Kraków 2011.
[5] Stephen Harrod Buhner „Sacred plnant medicine. The wisdom in native American herbalism”, Bear&Company, Rochester, Vermont 2006.
[6] PAP „Rokitnik ma dziesięciokrotnie więcej witaminy C niż cytryna i zachowuje ją w przetworach” 2022 r.
Artykuły powiązane: